Lịch sử chữ viết Nhật Bản: Từ đâu mà có bộ chữ hack não cánh otaku “not-from-Japan” chúng ta?

1. Lịch sử hình thành và nguyên nhân của sự du nhập

Vốn là một nước nông nghiệp từ thuở khai thiên lập quốc, nơi mà người dân quanh năm bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, nên cũng như nhiều quốc gia khác trong khu vực, Nhật Bản không hề có chữ viết. Theo sử sách ghi lại, vào khoảng thế kỷ 5 TCN, văn tự đầu tiên xuất hiện tại đất nước này chính là Kanji (漢字 – Hán tự), còn hệ thống chữ viết được biết đến với tên gọi Kanbun (漢文- Hán văn) – tức hệ thống chữ viết Trung Hoa. Nguyên nhân của sự du nhập này gồm hai yếu tố. Thứ nhất, sức ảnh hưởng của nền văn hóa Trung Hoa – nền tảng của nhiều nền văn hóa khác trong khu vực châu Á – là cơ sở để Nhật Bản hình thành hệ thống chữ viết tượng hình. Thứ hai, Nhật Bản tại thời điểm đó là một nước chư hầu của Bắc quốc, nên để đảm bảo cho việc giao thương cũng như trao đổi buôn bán thì việc học tập Hán văn là điều tiên quyết.

2. Manyogana và nguồn gốc của Hiragana

Vào thế kỷ thứ 6 TCN, với niềm kiêu hãnh dân tộc cùng mong muốn xóa bỏ sự lệ thuộc vào Trung Hoa và khắc phục những bất tiện trong việc sử dụng Hán văn để biểu thị các văn bản tiếng Nhật (*), hệ thống chữ viết Nhật Bản bắt đầu được hình thành. Đánh dấu cho những thay đổi trong hệ thống chữ viết vào thời kỳ này chính là sự ra đời của Manyogana ­– tức ‘vạn diệp giả danh’ (**). Các chữ Manyogana không mang ý nghĩa cụ thể nào mà chỉ được sử dụng để biểu thị cách phát âm các Hán tự của Trung Quốc trong tiếng Nhật.

(*): Tiếng Nhật cổ đại đã có cấu trúc cũng như phát âm khác so với tiếng Trung Quốc.

(**): Thuật ngữ trên bắt nguồn từ việc bộ chữ này được sử dụng để viết nên tuyển tập thơ Manyoushuu vào năm 806.

Về sau, loại chữ viết này được đơn giản hóa và trở thành chữ Hiragana ngày nay. Bộ Hiragana thuộc dạng chữ thảo, dựa trên nền tảng là Hán tự Trung Quốc, đòi hỏi lối viết phá cách nhưng không kém phần mềm mại, bay bướm.

Hiragana cổ đại bao gồm 48 ký tự, được sử dụng lần đầu tiên trong tập Kokin-wakashuu (Cổ kim hòa) vào năm 905. Tuy nhiên, do thời thế cũng như tần suất sử dụng mà thời gian sau, bộ chữ Hiragana chỉ còn 46 ký tự và vẫn được tiếp tục duy trì cho đến ngày nay.

3. Sự hình thành của Katakana

Không lâu sau khi Hiragana xuất hiện, Katakana cũng được hình thành. Đây chính là thời điểm đánh dấu cho sự hoàn thiện hệ thống chữ viết hoàn toàn thuần Nhật đầu tiên, với tên gọi Kana, bao gồm hai bộ chữ Hiragana và Katakana.

Khác với Hiragana lấy sự phá cách làm cơ sở, Katakana lại được phát triển dựa trên sự đơn giản hóa các bộ thủ trong chữ viết Trung Quốc. Cũng chính vì sự giản lược này mà 46 ký tự Katakana hiện đại đã mất đi dáng vẻ vốn có của Kanji gốc.

Chắc hẳn các bạn ai cũng sẽ thắc mắc rằng, người Nhật cổ đại sao mà rắc rối, đã có chữ Hiragana rồi, thì còn tạo ra thêm một bảng chữ Katakana làm gì nữa? Lối phát âm thì giữ nguyên, mà cách viết lại khác biệt, thiệt là phiền phức quá đi, phải không?

Thật ra, Katakana ban đầu được tạo ra với mục đích để ký hiệu bên cạnh các câu văn nhằm bổ sung cách đọc cho Hán tự, ghi lời chú thích, hoặc nhấn mạnh một từ hay cụm từ nào đó.

Còn ngày nay, bên cạnh việc sử dụng để biểu thị cho các từ tượng thanh như sarasara (サラサラ: róc rách), doki doki (ドキドキ: tiếng tim đập thình thịch),… thì Katakana còn được sử dụng để thể hiện tên các quốc gia không thuộc vùng văn hóa chữ Hán như furansu (フランス: Pháp), nyuu youku ( ニューヨーク: New York); tên của các loài động – thực vật theo khoa học như ushi (ウシ: bò), sakura (サクラ: hoa anh đào); các từ ngoại lai như terebi (テレビ: TV), pasokon (パソコン: máy tính cá nhân)…

Cùng được sử dụng như hệ thống chữ viết chính thống, thế nhưng Kanji và Kana ở thời xưa lại có mức bậc phân tầng khác nhau. Chính vì sự đơn giản về mặt chữ cũng như không đòi hỏi cách viết quá phức tạp mà Hiragana được xem là hệ thống chữ viết cho tầng lớp thị dân và phụ nữ. Còn Kanji lại là loại chữ viết cao quý, chỉ dành cho nam giới hoặc những người có địa vị xã hội cao như tướng và vua chúa. Hơn cả, các văn bản khi được viết bằng Kanji sẽ có tầm quan trọng đặc biệt hơn so với loại được biểu thị bằng Hiragana. Có lẽ cũng chính vì lý do này mà thơ văn thời xưa thường đa phần được thấy dưới dạng chữ Hiragana.

4. Nỗi đau mang tên Kanji

Tuy Nhật Bản ngày nay không còn sự phân biệt đối xử đối với các bảng chữ cái như trước, thế nhưng trong nghị quyết, báo chí hoặc các văn bản yêu cầu sự nghiêm trang, ta đều sẽ thấy Kanji gần như chiếm 98% số lượng ký tự. Tuy nhiên, cái gì quá nhiều thì cũng không tốt, thế nên các bạn nếu có ý định viết thư tỏ tình hay nhờ giúp đỡ, thì hãy cân nhắc và hạn chế sử dụng Kanji quá đà để tránh trường hợp người nhận cảm thấy phiền phức và từ chối chỉ vì đọc hoài không được.

Nếu là người có cơ hội được học và tiếp xúc với tiếng Nhật, sẽ không dưới một lần các bạn phải lật bàn và hét lên rằng: đẻ đâu cho lắm mấy cái thứ chữ tượng hình ngoằn nghèo, bởi kho tàng Kanji quả thật vô cùng đồ sộ. Nhưng đừng lo, các bạn không đơn độc đâu, bởi chính người dân Nhật Bản nhiều lúc cũng phải ‘bó chân bó cẳng’ với cái mớ Kanji này đây.

Học sinh Nhật Bản phải trải qua khoảng thời gian khổ cực tôi luyện mới có thể thuộc nằm lòng tầm 2000 chữ Hán tự (chưa kể các cụm râu ria). Thành tựu của quá trình dùi mài kinh sử này là đến ngay cả một người chỉ được phổ cập giáo dục ở mức trung bình cũng có khả năng nhận diện tới khoảng 3000 chữ Kanji. Nhiều là thế, tuy nhiên chính họ cũng có những lúc quên đi cách viết, thậm chí là cả cách đọc của một số chữ nếu không luyện tập hay gặp nó thường xuyên. Và chữ Quốc ngữ (***) ắt hẳn sẽ là đáp án thường gặp nhất của các học sinh Nhật Bản cho câu hỏi “môn nào làm bạn ngán ngẩm nhất” đấy!

(***) Quốc ngữ: học viết và nhận diện các Kanji

5. Fun facts

Ai nói là người Nhật thì viết chữ Kanji không xấu nào?

Trong một số lượng không nhỏ các bài tập làm văn, vì không thể nhớ nổi mặt chữ Hán tự, các bé học sinh tiểu học tại Nhật đã vẽ luôn hình đại diện cho các chữ đó vào bài làm. Khi được hỏi, các bé đã rất hồn nhiên trả lời: “Chữ tượng hình mà thầy!?”

Bất kể Kanji có nhức nhối như thế nào, thì đối với mỗi người dân Nhật Bản hiện đại, nó vẫn luôn là sự cứu rỗi tâm hồn, vì họ không thể đọc hết một văn bản dài chỉ toàn chữ Hiragana.

Dù ngày nay, người dân Nhật Bản gặp khá nhiều khó khăn khi đọc một văn bản dài toàn Hiragana, nhưng vào thời xưa, các văn bản viết hoàn toàn bởi kiểu chữ này lại khá phổ biến, nhất là với các tác phẩm nghệ thuật như truyện, thơ,… Ngôi vị độc tôn của Hiragana vừa bắt nguồn từ tính quy phạm và nghiêm trang vốn không phù hợp với nghệ thuật của Kanji, vừa được củng cố bởi những tác giả thuộc thời đại này.

Một trong hằng hà sa số những nguyên nhân khiến người học khó tiếp thu môn chữ Quốc ngữ chính là việc có quá nhiều cách đọc cho cùng một từ, mà nguyên nhân sâu xa lại nằm ở sự biến đổi phát âm trong lịch sử các triều đại Trung Hoa.

Nguồn: Sưu tầm